Հատուկ կրթությանն առնչվող նյութեր ու փաստաթղթեր կարդալը կարող է բարդ լինել: Երբեմն կարող է թվալ, թե փորձում ես մի նոր լեզու հասկանալ: Ստորև ներկայացված է որոշ հապավումների ու հասկացությունների ցանկ: Հուսով ենք՝ այն կօգնի ձեզ ավելի լավ հասկանալ ձեր երեխայի մասին գրառումները:

Եթե ունեք այլ հարցեր, ձեզ լրացուցիչ տեղեկություն է հարկավոր, կարող եք ցանկացած ժամանակ այցելել մեր կայքը www.disabilityrightsca.org, հղումով կամ զանգահարել մեզ 1-800-776-5746 հեռախոսահամարով (TTY՝1-800-7195798) երկուշաբթիից ուրբաթ, ժամը 9:00A-ից 4:00PM-ը:

6 կարևոր հասկացություն, որ պետք է հիշել

504 պլան: Բաժին 504-ը օրենք է, որով պահանջվում է, որ դպրոցները հաշմանդամություն ունեցող աշակերտների համար ապահովեն կրթության հավասար մատչելիություն, ինչպես այն հասանելի է բոլոր աշակերտներին: 504 պլանը նկարագրում է այն ծառայությունները, հարմարություններն ու շենքային և բակային ձևափոխությունները, որոնք դպրոցները պետք է ապահովեն աշակերտի համար՝ կրթության այդ հավասար մատչելիությունը երաշխավորելու համար:

FAPE: Համապատասխան մակարդակի անվճար հանրային կրթություն(Free and Appropriate Public Education): Հաշմանդամություն ունեցող աշակերտները պետք է ստանան հանրային կրթություն, որը նրանց թույլ է տալիս առաջադիմություն ունենալ և անվճար է աշակերտների ու նրանց ընտանիքների համար:

IDEA: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց կրթության ապահովման մասին օրենք (Individuals with Disabilities Education Act): Կրթության մասին դաշնային օրենք այն աշակերտների համար, որոնք համապատասխանում են հաշմանդամության տեսակները սահմանող 13 կատեգորիաներից մեկին և ունեն մասնագիտացված աջակցության կարիք՝ կրթությունից լիարժեքորեն օգուտ ստանալու համար Մասնագիտացված աջակցությունն ու ծառայությունները սահմանվում են աշակերտի IEP-ում:

IEP: Կրթության անհատականացված ծրագիր (Individualized Education Program): Պլան հատուկ կրթության իրավունակություն ունեցող աշակերտների համար: Պլանում նկարագրվում են աշակերտի ուսման ընթացիկ առաջադիմությունը, սահմանվում են զարգացման նպատակներն ու այն ծառայությունները, որոնք պետք է տրամադրվեն՝ աշակերտին աջակցելու համար:

Պլանը պետք է թարմացվի առնվազն տարեկան մեկ անգամ:

LRE: Ամենաքիչ սահմանափակումներով միջավայր (Least Restrictive Environment): Հաշմանդամություն ունեցող աշակերտը պետք է ուսում ստանա հաշմանդամություն չունեցող աշակերտների հետ միասին՝ տվյալ աշակերտի համար հնարավոր առավելագույն չափով:

ՀՈՒԱ (SWD): Հաշմանդամություն ունեցող աշակերտ (Student with Disabilities):

Կազմակերպություններ, որոնց մասին անհրաժեշտ է իմանալ

CSS: Ծառայություններ Կալիֆոռնիայի երեխաների համար (California Children’s Services): Աշակերտներին տրամադրում են որոշ բուժական թերապիաներ՝ սովորաբար դպրոցի դասերից հետո: CSS-ը հաճախ ունենում է կետեր դպրոցի կամպուսներում:

CDE: Կալիֆոռնիայի Կրթության դեպարտամենտ California Department of Education): Նահանգային գործակալություն, որն իրականացնում է հանրային կրթության վերահսկողություն: Կառավարում է ֆինանսավորման, թեստավորման հարցերը և տեղական կրթական գործակալություններին (օրինակ՝ դպրոցական կրթության շրջանային բաժինները) պարտավորեցնում է պատասխանատու լինել աշակերտների ուսման առաջադիմության համար: CDE-ն ստանում է նաև պահանջների չկատարման մասին բողոքները:

CTC: Ուսուցիչների ատեստավորման հանձնաժողով (Commission on Teacher Credentialing): Թույլ է տալիս, որ որևէ անձ ուսումնասիրի ուսուցչի որակավորման վերաբերյալ առցանց կամ առձեռն ներկայացված բողոքը: CTC-ն նաև տրամադրում է ուղղորդում հավաստագրված պաշտոնների համապատասխան մասնագիտական որակավորումների վերաբերյալ:

DDS: Կալիֆոռնիայի Զարգացման խանգարումներով անձանց սոցիալական ապահովության ծառայությունների դեպարտամենտ (California Department of Developmental Services): Վերահսկում է ծառայությունների համակարգումը և դրանց տրամադրումը զարգացման խանգարումներով կալիֆոռնիացիներին:

DOR: Հաշմանդամների աշխատունակության վերականգնման դեպարտամենտ (Department of Rehabilitation): Կարող է ներգրավվել, երբ աշակերտն արդեն անցումային տարիքում է (16 տարեկան և բարձր տարիքի): DOR-ն օգնում է հաշմանդամություն ունեցող կալիֆոռնիացիներին գտնել աշխատանք և պահպանել աշխատատեղը, ինչպես նաև առավելագույնի հասցնել նրանց հավասարությունը և անկախ կեսնակերպ վարելու նրանց ունակությունը:

DSS: Կալիֆոռնիայի Սոցիալական ապահովության դեպարտամենտ (California Department of Social Services): Նահանգային գործակալություն, որը վերահսկում է պետական աջակցության ծրագրերը, օրինակ՝ դրամական նպաստների, տարեցներին մատուցվող ծառայությունների և CalFresh ծրագրերը:

OAH: Վարչական գործերով լսումների դատարանի գրասենյակ (Office of Administrative Hearings): Նահանգային գործակալություն, որն ստանում է օրենքով սահմանված ընթացակարգերի խախտման վերաբերյալ բողոքներ:

OCR: Քաղաքացիական իրավունքների պաշտպանության գրասենյակ (Office for Civil Rights): Դաշնային մարմին, որը կարող է ստանալ քաղաքացիական իրավունքների խախտումների վերաբերյալ բողոքներ, այդ թվում` բողոքներ, որոնք հաստատում են հաշմանդամության հիմքով խտրականությունը:

OCRA: Շահառուների իրավունքների պաշտպանության գրասենյակ (Office of Client Rights’ Advocacy): DRC-ի ծրագիր, որն աշխատում է DDS-ի հետ՝ տարածաշրջանային կենտրոնի շահառուներին անվճար իրավական տեղեկատվություն, խորհրդատվություն տրամադրելու և նրանց ներկայացնելու համար:

PTI: Ծնողների ուսուցման և տեղեկատվական կենտրոններ (Parent Training and Information Centers): Տրամադրում է ուղիղ աջակցման ծառայություններ հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին ու պատանիներին և նրանց ընտանիքներին: Ծառայությունները կարող են ներառել օգնություն ծնողներին կամ խնամակալներին իրենց երեխայի ուսմանն արդյունավետ կերպով մասնակցելու համար կամ աշխատանք հաշմանդամություն ունեցող անձանց ընտանիքների հետ՝ ծննդյան օրվանից մինչև 26 տարեկանը:

Տարածաշրջանային կենտրոններ. Վերահսկվում են DDS-ի կողմից: 21 համայնքահեն կազմակերպությունների ցանց, որոնք կատարում են գնահատումներ, որոշում են ծառայությունների համար իրավունակությունը և առաջարկում են գործի վարման ծառայություններ զարգացման խանգարումներով պայմանավորված հաշմանդամություն ունեցող անձանց:

SCDD: Զարգացման խանգարումներով պայմանավորված հաշմանդամությունների նահանգային խորհուրդ (State Council on Developmental Disabilities): Անկախ նահանգային գործակալություն, որն ապահովում է, որ զարգացման խանգարումներով պայմանավորված հաշմանդամություն ունեցող անձինք և նրանց ընտանիքներն ստանան իրենց անհրաժեշտ ծառայություններն ու աջակցությունը:

Թեստեր և գնահատումներ

BASC: Երեխաների վարքի գնահատման համակարգ (Behavior Assessment System for Children): Թեստ, որում ուսուցչին և ծնողներին տրվում են հարցեր աշակերտի վարքի մասին:

CAA: Պարբերական գնահատում Կալիֆոռնիայում (California Alternate Assessment)

CAS: Կոգնիտիվ ֆունկցիաների գնահատման համակարգ (Cognitive Assessment System): Թեստ, որը գնահատում է աշակերտի կոգնիտիվ գործընթացները:

CCSS: Դպրոցական ծրագրերի նահանգային ստանդարտներ (Common Core State Standards)

CELDT: Անգլերենի իմացության խորացման թեստ Կալիֆոռնիայում (California English Language Development Test): Անգլերենի իմացության մակարդակի ստուգման թեստ, որին այժմ փոխարինում է ELPAC-ը:

Տեսողության զարգացման գնահատում. Սա այն թեստի անվանումն է, որն իրականացվում է նախքան IEP թիմի հանդիպումը (?)՝ որոշելու, թե արդյոք տվյալ աշակերտին անհրաժեշտ է կամ կօգնի տեսողության բուժումը:

DRA: Կարդալու ունակության ախտորոշիչ գնահատում (Diagnostic Reading Assessment)

ELPAC: Անգլերեն սովորողների մասնագիտական գնահատումներ Կալիֆոռնիայի համար (English Learner Proficient Assessments for California) (փոխարինել է CELDT-ին): Կալիֆոռնիայում անցկացվող թեստ, որով որոշվում է աշակերտների անգլերենի իմացության մակարդակները:

FBA: Վարքի գործառութային գնահատում (Functional Behavior Assessment): Երբեմն կարող է անվանվել Գործառութային վերլուծության գնահատում (Functional Analysis Assessment, FAA): Թեստ, որն օգտագործվում է աշակերտի վարքի գործառույթը որոշելու համար:

NAR: Բուժքույրերի գնահատման զեկույց (Nurse Assessment Report)

SBAC: Խելացիորեն հավասարակշռված գնահատման կոնսորցիում (Smarter-Balanced Assessment Consortium): Կալիֆոռնիայում օգտագործվող ստանդարտացված գնահատումներ:

WIAT: Վեքսլերի առաջադիմության անհատական գնահատման թեստ (Wechsler Individual Achievement Test), երրորդ հրատարակություն: Թեստ, որով չափվում է աշակերտի ուսման առաջադիմությունը:

WJ-IV: Վուդքոկ Ջոնսոնի առաջադիմության գնահատման թեստեր Woodcock Johnson Tests of Achievement), չորրորդ հրատարակություն: Աշակերտի ուսման առաջադիմությունը չափելու մեկ այլ թեստ:

WISC-V: Մտավոր զարգացման գործակիցը (IQ) գնահատող թեստ, որով չափվում է աշակերտի կոգնիտիվ կարողությունը: Վեքսլերի մտավոր զարգացման սանդղակ երեխաների համար, չորրորդ հրատարակություն:

Օրենքներ և իրավական եզրեր

ADA: Հաշմանդամություն ունեցող ամերիկացիների մասին օրենք (Americans with Disabilities Act): Օրենք, որն ապահովում է հաշմանդամություն ունեցող աշակերտների պաշտպանությունը հանրային դպրոցներում, մանկական խնամքի կենտրոններում, վերականգնողական ծրագրերում և համայնքում աշխատանքով ապահովման դասընթացում կամ աշխատանքի տեղավորման ծրագրերում: Այն նաև սահմանում է հաշմանդամություն ունեցող իրավունակ աշակերտների համար կարևոր գործառույթների կատարմանը նպաստող ողջամիտ հարմարությունների ապահովման պահանջները:

ADR: Վեճի այլընտրանքային լուծում (Alternative Dispute Resolution): Վեճերը դպրոցական կրթության շրջանային բաժնի հետ լուծելու գործընթաց՝ առանց դատարան դիմելու, որը գուցե ներառի միջնորդություն:

ALJ: Վարչական գործերով դատավոր (Administrative Law Judge): Հետևում է Վարչական գործերով լսումների դատարանի գրասենյակի միջոցով անցկացվող լսումներին:

Պահանջների չկատարման բողոք. Կալիֆոռնիայի Կրթության դեպարտամենտի միջոցով բողոքի ներկայացման ոչ շատ պաշտոնական կարգ: Ծնողին թույլ է տալիս հայտարարել, որ դպրոցը չի հետևում հատուկ կրթության մասին օրենքի պահանջներին կամ չի կատարում IEP-ը: CDE-ն կարող է հետաքննել բողոքը և պահանջել ուղղիչ միջոցառումներ, եթե հաստատվի, որ շրջանը չի կատարել IEP-ը կամ հատուկ կրթության մասին օրենքի պահանջները:

CPRA: Կալիֆոռնիայի օրենքը հանրային արխիվային տեղեկությունների մասին (California Public Records Act): Հանրության անդամներին թույլ է տալիս տեղեկություններ պահանջել պետական գործակալություններից, այդ թվում՝ դպրոցական կրթության շրջանային բաժիններից: Այդպիսի տեղեկություններ են դպրոցական կրթության շրջանային բաժնի քաղաքականությունները, ուսուցմանն առնչվող փաստաթղթերը և տվյալները:

Օրենքով սահմանված ընթացակարգ. Պաշտպանության ընթացակարգային երաշխիք, որը խնամակալներին և տեղական կրթական գործակալություններին հնարավորություն է տալիս պաշտոնապես չհամաձայնվելու համապատասխան մակարդակի անվճար հանրային կրթության առաջարկի հետ և այդ անհամաձայնության լուծումը հանձնել վարչական գործերով դատավորին:

ESSA: Յուրաքանչյուր աշակերտի առաջընթացի մասին օրենք (Every Student Succeeds Act): Դաշնային օրենք, որը փոխարինել է NCLB (Ոչ մի հետ մնացող երեխա (No Child Left Behind)) օրենքին:

FERPA: Կրթական իրավունքների և գաղտնիության պահպանման մասին դաշնային օրենք (Federal Educational Rights & Privacy Act): Ծնողներին և աշակերտներին թույլ է տալիս որոշակի հսկողություն ունենալ տվյալների բացահայտման նկատմամբ և ծնողներին տալիս է տվյալներին մուտք ունենալու ու դրանք ուսումնասիրելու իրավունք: Նաև ապահովում է աշակերտի վերաբերյալ գրառումների բովանդակությունը փոփոխելու գործընթաց:

Միջնորդություն: Պաշտոնական հանդիպում վեճի երկու կողմերի միջև, որի ընթացքում փորձ է արվում լուծել խնդիրները նախքան օրենքով սահմանված ընթացակարգի խախտման վերաբերյալ լսումների դիմելը: Գործընթացում հաճախ ներգրավվում որևէ անկախ հաշտարար՝ սովորաբար լինում է վարչական գործերով դատավորը, որն օգնում է կողմերին հաշտության գալ:

Հաշտության համաձայնություն: Միջնորդության հանդիպման կամ հանդիպումների արդյունքում կողմերի հաշտության համաձայնագիրը:

NDA: Տեղեկությունների չբացահայտման համաձայնագիր (Non-Disclosure Agreement): Դպրոցական կրթության շրջանային բաժնի հետ հաշտության համաձայնությունների դեպքում խնամակալից կամ աշակերտից կարող է պահանջվել ստորագրել գաղտնիության համաձայնագիր, որով որոշակի տեղեկություններ չեն կարող տրամադրվել այլ անձանց կամ գործակալությունների:

Ընթացակարգային երաշխիքներ: Կանոններ և ընթացակարգեր, որոնք նախատեսված են հաշմանդամություն ունեցող աշակերտների և նրանց ծնողների իրավունքները պաշտպանելու համար, ինչպես նաև սահմանում են նրանց միջև վեճերը լուծելու ձև:

Բաժին 504: Վերաբերում է 1973թ. Աշխատունակության վերականգնման մասին օրենքի Բաժին 504-ին: Խտրականությունն արգելող դաշնային օրենք, որը պաշտպանում է բոլոր այն մարդկանց, որոնք ունեն մեկ կամ մի քանի կարևոր կենսական գործունեության վրա բացասաբար ազդող հաշմանդամություն և ապահովում է խտրականություն ստեղծող խոչընդոտները վերացնող հարմարություններ:

Հատուկ կրթությանն առնչվող հապավումներ և եզրեր

ԿՎՎ (ABA): Կիրառական վարքային վերլուծություն (Applied Behavior Analysis): ԿՎՎ-ն տվյալների վրա հիմնված որևէ վարքագծի հասնելու ուղղիչ միջամտություն է:

Հարմարություններ: Գրված է IEP-ի «Հատուկ գործոններ» էջերում: Հարմարությունները չեն փոխում կամ իջեցնում ակնկալիքները կամ ստանդարտները, փոխարենն ապահովում է լրացուցիչ աջակցություն, օրինակ՝ նախընտրելի նստատեղ, երկարացված ժամանակ և այլն, որոնք օգնում են հաշմանդամություն ունեցող աշակերտներին հավասար հասանելիություն ունենալ ուսուցմանը և նյութերին:

ADL: Առօրյա կենսագործունեություն (Activities of Daily Living): Հաճախ քննարկվում է գնահատումներում: ADL-ը ներառում է այնպիսի գործողություններ, ինչպիսիք են հագնվելը, զուգարանից օգտվելը և սնվելը:

Տարեկան IEP: IEP ունեցող աշակերտի համար տարեկան առնվազն մեկ անգամ պետք է անցկացվի IEP թիմի հանդիպում՝ գնահատելու աշակերտի համար սահմանված նպատակների ուղղությամբ տարված աշխատանքը, սահմանելու աշակերտին անհրաժեշտ ուսումնական ծանրաբեռնումը, վերանայելու տրամադրված հարմարությունները և առաջարկելու նոր հարակից ծառայություններ:

APE: Ադապտիվ ֆիզկուլտուրա (Adaptive Physical Education): Սովորաբար խմբին մատուցվող հարակից ծառայություն, որն առաջարկում է ֆիզկուլտուրայի փոփոխված ծրագիր հաշմանդամություն ունեցող աշակերտների համար:

Արտիկուլյացիա: Հնչյունների արտաբերումը խոսքում. հավանականորեն կդիտվի այն համատեքստում, թե որքան հստակ և հասկանալի է աշակերտի խոսքը:

ASL: Ամերիկյան ժեստերի լեզու (American Sign Language)

AT: Օժանդակ տեխնոլոգիա (Assistive Technology): Բարձր կամ պարզ տեխնոլոգիական սարքեր, որոնք օգտագործվում են դասերը հաշմանդամություն ունեցող աշակերտներին հասանելի դարնելու համար:

Լսողական: Գործ ունի ձայներ լսելու և մեկնաբանելու հետ:

AUT: «Աուտիզմի» հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

Համեմատական գնահատական: Ուսման ավելի կարճաժամկետ նպատակ, որը տալիս է տարեկան նպատակին հասնելու ուղին:

BIP: Վարքի միջամտության պլան (Behavior Intervention Plan): Կարող է նշվել նաև որպես Վարքի աջակցման պլան կամ Վարքային պլան: Գրավոր պաշտոնական պլան, որում նշվում են աշակերտի խնդրահարույց վարքը, դրա առաջացման պատճառները և աշակերտին օգնելու համար առկա ռազմավարությունները կամ աջակցությունը:

Խառը ուսուցում վաղ մանկական տարիքում: Հատուկ կրթության տրամադրման տարբերակ, որով առաջարկվում է ընդհանուր նախադպրոցական կրթության ուսուցիչ և հատուկ նախադպրոցական կրթության ուսուցիչ, որոնք դասավանդում են աշակետների ընդհանուր դասարանում:

BSR: Վարքին աջակցող ռեսուրսներ (Behavior Support Resources): Նախատեսում է դասարանի անձնակազմի անդամների ըստ անհրաժեշտության ուսուցումը և աջակցությունը:

CAPD: Կենտրոնական լսողական մշակման խանգարում (Central Auditory Processing Disorder): Աուդիո-տրամաբանական գնահատման տեսակ, որը սովորաբար արվում է 10 տարեկանից հետո:

CBI: Համայնքահեն ուսուցում (Community-Based Instruction): Սովորաբար կարևոր մոտեցում է, երբ աշակերտն անցումային շրջանում է: CBI-ը տալիս է գործնական ուսման հնարավորություններ այն աշակերտներին, որոնք ունեն ֆունկցիոնալ հմտությունների և կենսական անվտանգության ապահովման հմտությունների յուրացման ուսուցման կարիք:

CCTE: Պրոֆտեխնիկական քոլեջային կրթություն (College Career Technical Education): Շեշտը դրվում է «գործնական» հմտությունների ձեռքբերման վրա՝ օգնելով աշակերտներին պատրաստվել միջնակարգ կրթությունն ավարտելուց հետո աշխատանքի անցնելուն:

Համադասավանդում: Կարող է վերաբերել այն իրավիճակներին, երբ դասարանում աշակերտներին միասին դասավանդում են կրթության ոլորտի մասնագետը և հանրային կրթության ուսուցիչը:

Ընկալում: Ինչ նշանակություն ունեն բառերը, բառակապակցությունները, նախադասությունները և պարբերությունները աշակերտի համար: Արդյո՞ք աշակերտն ընկալում է այն, ինչ կարդում է:

Լրացնող կրթական ծառայություններ: Նկարագրում են այն ծառայությունները, որոնք չեն տրամադրվել IEP-ի համաձայն և այժմ պետք է տրամադրվեն գործն ավարտվելուց հետո. երբեմն տրամադրվում են որպես ուղղիչ գործողության մաս, կամ եթե աշակերտը շահում է օրենքով սահմանված ընթացակարգի խախտման բողոքի լսումներում:

Զետեղարան: Հաշմանդամություն ունեցող աշակերտի անձնական գործի գրառումներ, որոնք ներառում են IEP-ի համար իրավունակության նախնական որոշումը, բոլոր գնահատումները, բոլոր հետագա IEP-երը և այլն:

Ուղղիչ գործողություն: Հասկացություն, որը նկարագրում է ձեռնարկման ենթակա այն հրահանգները, որոնք տրվել են որևէ պետական մարմնի կամ տեղական կրթական գործակալության կողմից: Օրինակ՝ բողոքը բավարարելու համար, որում շրջանային բաժինը մեղադրվում է օրենքի պահանջներին չհամապատասխանելու մեջ, շրջանային բաժինը գուցե պարտավոր լինի ներկայացնել դասընթացի մասին տեղեկություններ և փաստաթղթեր՝ ապացուցելու, որ անձնակազմի անդամն անցել է ուսուցում:

COTA: Էրգոթերապիայի հավաստագրված ասիստենտ (Certified Occupational Therapy Assistant)

Անձնական գործ: Տե՛ս «Զետեղարանը»: Անձնական գործի գրառումները նաև ներառում են ընդհանուր կրթության և կրթական հաստատության ընդունման բոլոր տեղեկություններն աշակերտի վերաբերյալ:

D/HH: «Խուլ/թույլ լսողության» (Deaf/Hard-of-Hearing) հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

DB: «Խուլ [և] կույրի» (Deaf [and] Blind) հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

DD: «Զարգացման հապաղման» (Developmental Delay) եզրի հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

Վերարտադրում: Աշակերտի՝ հնչյունները/նշանները վերարտադրելու կարողությունը (որքան լավ կարող է աշակերտն արտաբերել բառերը):

Դիպլոմնիկ: Վերաբերում է այն աշակերտին, որն ավագ դպրոցը ժամանակին ավարտելու և դիպլոմ ստանալու ճանապարհին է: Բոլոր աշակերտները համարվում են դիպլոմնիկներ, ԵԹԵ IEP-ն այլ բան չի սահմանում: Աշակերտին որպես ոչ դիպլոմնիկ համարելու որոշումը չի կայացվում մինչև 7-րդ դասարանը:

Շեղման մոդել: Հնարավոր եղանակ՝ որոշելու, որ աշակերտն ունի ուսմանը խանգարող հաշմանդամություն: Տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ աշակերտի մտավոր գործունեության գնահատականները 1.5-ով ստանդարտ շեղում են համարվում այն գնահատականներից, որոնք ստացվել էին առաջադիմության թեստի ժամանակ:

Ոչ սահուն խոսք: Վերաբերում է կակազությանը:

Դիսգրաֆիա: Գրելու դժվարություն առաջացնող խանգարում:

Դիսլեքսիա: Կարդալու դժվարություն առաջացնող խանգարում:

Դիսֆագիա: Կլման ակտի դժվարություն առաջացնող խանգարում:

Դիսպրակսիա: Շարժումների կոորդինացիայի խանգարում:

ECSE: Հատուկ կրթություն վաղ մանկական հասակում (Early Childhood Special Education): Հաշմանդամություն ունեցող մանուկներին, փոքրիկներին և նախադպրոցական տարիքի երեխաներին աջակցող ծրագիր:

ED: «Հուզական խանգարման» (Emotional Disturbance) հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

Կրթության մասնագետ: Հատուկ կրթության ծառայություններ տրամադրելու համար որակավորված ուսուցիչ:

EL: Անգլերեն սովորող (English Learner):

ELA: Անգլերեն լեզու և խոսք (English Language Arts):

ELST: Անգլերեն սովորողին աջակցող ուսուցիչ (English Learner Support Teacher):

ERMHS: Կրթությանն առնչվող հոգեկան առողջության ծառայություններ (Educationally Related Mental Health Services): Հոգեկան առողջության հատուկ ծառայություններ, որոնք տրամադրվում են հատուկ կրթություն ստացող և սոցիալական ու հուզական կարիքներ ունեցող աշակերտներին, որոնք բացասաբար են անդրադառնում նրանց սովորելու կարողության վրա:

ESY: Երկարացված ուսումնական տարի (Extended School Year): Հատուկ ուսուցում կամ հարակից ծառայություններ, որոնք կազմում են երեխայի IEP-ի մասը և սովորաբար տրամադրվում են այն ժամանակ, երբ դպրոցներում դասերն ավարտված են: ESY-ին համապատասխանում են այն աշակերտները, որոնք ունեն IEP և այնպիսի հաշմանդամություն, որը հավանականորեն կշարունակվի ավելի երկար ժամանակահատվածի ընթացքում: Աշակերտները պետք է նաև ցույց տան, որ դպրոցական դասերը դադարելու ընթացքում ծառայությունները չստանալը կարող է բերել ձեռք բերած հմտությունների կորստի, որ կորցրած հմտությունները կրկին ձեռք բերելու համար նրանք սահմանափակ ունակություն ունեն, և որ այդ պատճառով անհնար կամ անհավանական է, որ հաշմանդամություն ունեցող աշակերտն առանց ESY ծառայությունների կարողանա ինքնուրույն բավարարել իր կարիքները:

Կատարողական ֆունկցիա: Որևէ նպատակի հասնելու ուղղությամբ աշակերտի՝ սեփական վարքն ընտրելու և կառավարելու կարողությունը: Կարճաժամկետ հիշողության հետ միասին պահանջում է համաժամանակյա և համալիր մտածողություն:

Էքսպրեսիվ խոսք: Մտքերի արտահայտումը: Դա կարող է ներառել ժեստերը, նշանները, արտահայտվելը և խոսքը:

Մանր մոտորիկա: Գործ ունի ձեռքերի և մատների ճշգրիտ շարժումների հետ: Օրինակ՝ մանր մոտորիկայի հմտություններն աշակերտներն օգտագործում են ձեռագիր գրելու և հագուստը կոճկելու համար:

Վարքի գործառույթ: Նկարագրում է, թե ինչու աշակերտը կարող է որոշակի վատ վարքագիծ դրսևորել: Ընդհանուր առմամբ համապատասխանում է 4 կատեգորիաներից մեկին (կամ մի քանիսին). հասանելիություն գերադասելի իրին/գործողությանը, պահանջից փախչելու կարիք, մեկ այլ անձի ուշադրության գրավում և աֆերենտացիա:

Նպատակ: Անհատականացված չափելի արդյունք հաշմանդամություն ունեցող աշակերտի որևէ կարիքային ոլորտ բավարարելու համար. սովորաբար գրվում է IEP-ում և նշանակում է, որ պետք է իրագործվի մեկ տարվա ընթացքում: Նպատակները պետք է լինեն ՍՄԱՐԹ՝ կոնկրետ, չափելի իրագործելի, ըստ էության և ժամկետային:

Մեծ մոտորիկա: Գործ ունի մեծ մկանների հետ (օր.՝ շարժումները և կոորդինացիան):

HSDP: Ավագ դպրոցի ատեստատի ծրագիր (High School Diploma Program)

IAES: Ժամանակավոր այլընտրանքային կրթական միջավայր (Interim Alternate Educational Setting): Ուսման երկար ժամանակով դադարի ընթացքում աշակերտը կարող է ուսումը և ծառաություններն ստանալ ժամանակավոր այլընտրանքային կրթական միջավայրում, որը տարբերվում է այն վայրից, որտեղ նրանք սովորաբար ստանում են ուսում և ծառայությունները:

ID: «Մտավոր հետամնացության» (Intellectual Disability) հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

IEE: Կրթական կարիքների անկախ գնահատում (Independent Educational Evaluation): IEE-ն գնահատում է, որն անցկացնում է դպրոցական կրթության շրջանային բաժնի համար չաշխատող անձը: Ծնողները և խնամակալները կարող են ստանալ շրջանային բաժնի կողմից վճարվող IEE, եթե համաձայն չեն շրջանային բաժնի հատուկ կրթության գնահատման բացահայտումների և առաջարկությունների հետ:

IEP-ի փոփոխություն: Երբ տարեկան IEP-ը փոփոխվում է՝ IEP-ի որևէ մաս թարմացնելու նպատակով: IEP-ի փոփոխության նպատակով IEP հանդիպման անցկացումը տեղական կրթական գործակալությանը չի ազատում տարեկան վերանայում կատարելու պատասխանատվությունից:

IFSP: Ընտանեկան ծառայությունների անհատական պլան (Individual Family Service Plan): Նկարագրում է վաղ միջամտության ծառայությունները, որոնք երեխան տարածաշրջանային կենտրոնի կողմից կարող է ստանալ մինչև 3 տարեկանը:

IPP: Անհատական ծրագրի պլան (Individual Program Plan): Նկարագրում է հաշմանդամություններ ունեցող անձանց համար սահմանված նպատակները և տարածաշրջանային կենտրոնի միջոցով նրանց տրամադրվող ծառայությունները, որոնք կրթությունից անկախ են:

ITP: Անհատականացված անցումային պլան (Individualized Transition Plan): Գրավոր պլան, որը նախատեսված է օգնելու աշակերտին՝ պատրաստվել դպրոցից հետդպրոցական կյանքին անցնելուն: Պետք է ներառի նպատակները, դրանց իրագործման ժամանակացույցը և պատասխանատու անձանց:

LEA: Տեղական կրթական գործակալություն (Local Education Agency): Կրթության հանրային խորհուրդ կամ այլ հանրային մարմին, որը ղեկավարում և ուղղորդում է որևէ քաղաքի կամ վարչաշրրջանի տարրական կամ միջնակարգ հանրակրթական դպրոցները:

Հազվադեպություն: Հազվադեպ պատահող հաշմանդամություններ: Օրինակները ներառում են խլությունը և կուրությունը, սակայն չեն սահմանափակվում դրանցով:

Ներգրավում: Անձնակազմի որոշ անդամներ դեռ օգտագործում են այս բառը «ներառում» իմաստով կամ ներկայացնելու հաշմանդամություն ունեցող աշակերտի անցկացրած ժամանակը ընդհանուր կրթական միջավայրում:

Դրսևորման սահմանում: Կարևոր ժողով, որն անցկացվում է, եթե հաշմանդամություն ունեցող աշակերտի մասնակցությունը դասերին մեկ ուսումնական տարվա ընթացքում դադարեցվել է 10 օրից ավելի, ԿԱՄ եթե աշակերտն առաջարկվել է հեռացման: Այդ ժողովի ընթացքում դպրոցը պետք է ուսումնասիրի, թե արդյոք տվյալ վարքագիծը պայմանավորված է եղել աշակերտի հաշմանդամությամբ:

MD: «Բազմակի հաշմանդամություններ» (Multiple Disabilities) եզրի հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

Փոփոխություններ: Երբ հաշմանդամություն ունեցող աշակերտին մատուցվող դասի թեման կամ նյութերը տարբերվում են նրա հասակակիցների ուսումնական ծրագրից:

MPC: Նախկինում կոչվում էին «բժշկական տեսանկյունից հարմար» դասասենյակներ: Սա առանձին հարմարություններով դասասենյակ է բժշկական խնդիրներ կամ ֆիզիկական սահմանափակումներ ունեցող աշակերտների համար:

MT: Երաժշտական թերապևտ (Music Therapist): Տրամադրում է երաժշտական թերապիան որպես հարակից ծառայություն:

NPA: Ոչ պետական գործակալություն (Non-Public Agency): Դպրոցական կրթության շրջանային բաժնին ոչ ենթակա կազմակերպություն, որը կրթական ծառայություն է մատուցում հաշմանդամություն ունեցող աշակերտին: Պետք է հավաստագրված լինի CDE-ի կողմից:

NPS: Ոչ պետական դպրոց (Non-Public School): Դպրոց, որի հետ դպրոցական կրթության շրջանային բաժինն ունի հաշմանդամություն ունեցող աշակերտի համար կրթական ծառայություններ և աջակցություն ապահովելու պայմանագիր: Պետք է հավաստագրված լինի CDE-ի կողմից:

OHI: «Այլ առողջական խնդիրներով աշակերտներ» (Other Health Impaired) եզրի հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

OI: «Օրթոպեդիկ պաթոլոգիա» (Orthopedic Impairment) եզրի հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

Հոտառություն: Գործ ունի հոտառության զգացման հետ:

OT: Էրգոթերապևտ կամ էրգոթերապիա (Occupational Therapist or Occupational Therapy)

Ռիթմ: Որևէ մեկի արագ խոսելու ռիթմը:

PBIS: Միջամտություն և աջակցություն դրական վարքի ձևավորմանը (Positive Behavior Intervention and Supports): Միջամտության ծրագիր, որում շեշտը դրվում է աշակերտի նախընտրելի վարքը խրախուսելու վրա:

PK կամ Pre-K: Նախադպրոցական

Պրագմատիկա: Խոսքի օգտագործումը որևէ գործառույթի համար, օրինակ՝ տեղեկություն խնդրելը կամ մեկին ողջունելը:

Նախամասնագիտական հմտություններ: Հմտություններ, որոնք անձին անհրաժեշտ են աշխատանքի ընդունվելուն պատրաստ լինելու համար: Կարող են լինել «անձնային հմտությունները», ինչպիսիք են հաղորդակցումը և պատշաճ վարքագիծը: Կարող է լինել նաև «աշխատանքային էթիկայի» զարգացումը, օրինակ՝ աննահանջությունը, հստակեցում խնդրելը և կառուցողական քննադատությունն ընդունելը:

Pro-ACT: Հարձակողական ճգնաժամի կառավարման պրոֆեսիոնալ վերապատրաստում (Professional Assault Crisis Training): Վերապատրաստման ծրագիր ուսուցիչների, տեխնիկական մասնագետների և հարակից ծառայություններ մատուցողների (և անձնակազմի այլ անդամների) համար, որպեսզի վերջիններս կարողանան միջամտել, երբ աշակերտները դրսևորեն մի վարքագիծ, որով կարող են վնասել սեփական անձին կամ ուրիշներին: Ուշադրությունը կենտրոնացվում է լարվածությունը թուլացնելու վրա, իսկ ֆիզիկաական միջամտությունը կիրառվում է որպես ծայրահեղ միջոց: Ընդհանուր վերապատրաստման ծրագիր զսպման և (կամ) մեկուսացման համար:

Առաջընթացի հաշվետվություն: Հաշմանդամություն ունեցող աշակերտն իրավունք ունի ստանալ IEP նպատակներին հասնելու առաջընթացի մասին հաշվետվություն առնվազն այն հաճախականությամբ, որով հասակակից աշակերտները կստանային առաջադիմության թերթիկ: Երբեմն դա անվանում են «մեկնաբանված նպատակներ»:

Հուշում: Օգտագործվում է աշակերտին տրամադրվող ուղղորդման մակարդակը մասնավորեցնելու համար. սովորաբար նշվում է IEP-ի նպատակներում ու առաջադրանքներում: Ներառում է ֆիզիկական, վերբալ, ժեստային և տեսողական հուշումները:

Ինքնակողմնորոշում: Այն, թե ինչպես է մեր ուղեղը մշակում շարժումները և դիրքը:

Առոգանություն: Խոսքի և հնչյունների ռիթմն ու արտասանությունը:

PT: Ֆիզիոթերապևտ կամ ֆիզիոթերապիա

PWN: Նախնական գրավոր ծանուցոմ (Prior Written Notice): Որոշակի իրավիճակներում դպրոցական կրթության շրջանային բաժինը պետք է նախնական գրավոր ծանուցում ուղարկի: Այդպիսի իրավիճակներ են, երբ դպրոցական կրթության շրջանային բաժինը հրաժարվում է ձեռնարկել ծնողի պահանջած գործողությունը, երբ ցանկանում է փոխել հաշմանդամություն ունեցող աշակերտի հաստատությունը կամ նրա նույնացումը որպես հաշմանդամություն ունեցող, կամ երբ պլանավորում է կատարել հաշմանդամություն ունեցող աշակերտի գնահատում:

Ռեցեպտիվ խոսք: Հնչյունները լսելու և դրանք իմաստալից մտքերի փոխարկելու ունակությունը: Ներառում է նաև ուրիշների ժեստերը և արտահայտությունները մեկնաբանելու ունակությունը:

Փոխհատուցում: Կորսված հմտությունը վերականգնելու համար անհրաժեշտ ժամանակի տևողությունը: Տե՛ս ռեգրեսիա:

Ռեաբիլիտոլոգիա: Հարակից ծառայություն, որը կարող է FAPE առաջարկի մաս լինել:

Ռեգրեսիա: Հաշմանդամություն ունեցող աշակերտի կողմից կարևոր հմտության կորուստ՝ կապված ուսումնական տարվա բնականոն ընդմիջման հետ:

Տե՛ս փոխհատուցում:

Հարակից ծառայություններ: Ծառայություններ, որոնք կարող են պահանջվել հաշմանդամություն ունեցող աշակերտին՝ նրան IEP նպատակներին հասնելու գործում օգնելու համար: Օրինակներ են լոգոպեդիան կամ էրգոթերապիան:

RSP: Մեթոդիստ (Resource Specialist)

RTI: Արձագանք միջամտությանը (Response-to-Intervention): Հանրակրթական ծրագիր, որի նպատակն է ապահովել բարձրորակ ուսուցում և հավաստիանալ, որ յուրաքանչյուր երեխա անցել է ուսումնական ծրագրին համապատասխան հասանելիություն ունենալու սքրինինգ:

SAI: Մասնագիտացված ակադեմիական ուսուցում (Specialized Academic Instruction)

SCERTS: Սոցիալական հաղորդակցում / Հույզերի կարգավորում / Տրանսակցիոն աջակցում (Social Communication/ Emotional Regulation/ Transactional Support): Ընդհանուր կրթական մոտեցում, նախատեսված աուտիզմի սպեկտրի խանգարումներ ունեցող երեխաների հիմնական դժվարությունները հաղթահարելու համար: Կենտրոնանում է սոցիալական հաղորդակցման, հուզական կարգավորման և տրանսակցիոն աջակցության վրա:

SCIA: Հատուկ հանգամանքների մանկավարժ-օգնական (Special Circumstances Instructional Assistant): Հասկացություն, որն օգտագործում են որոշ դպրոցական կրթության շրջանային բաժիններ՝ անհատական օժանդակումը նկարագրելու համար:

SEA: Հատուկ կրթության ասիստենտ (Special Education Assistant)

Ինքնորոշում: Ուշադրությունը կենտրոնացնում է հաշմանդամություն ունեցող աշակերտների վրա՝ զգալի ներդրում և ընտրություն ունենալով նրանց վերաբերյալ կայացված որոշումներում: Այս մոտեցումը հաշվի է առնում այնպիս բաներ, ինչպիսիք են անձի անհատական նախընտրությունները, հարաբերականորեն ուժեղ կողմերը, չսիրած բաները, նպատակները և աջակցության շրջանակները:

SELPA: Հատուկ կրթության տեղական ծրագրի տարածք (Special Education Local Plan Area)

SESA: Հատուկ կրթության տեղամասային ադմինիստրատոր (Special Education Site Administrator)

SET: Հատուկ կրթության տեխնիկական մասնագետ (Special Education Technician)

SLD: «Ուսուցումը դժվարացնող յուրահատուկ հաշմանդամություն» (Specific Learning Disability) եզրի հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար. երբեմն անվանում են «LD», այսինքն՝ ուսուցումը դժվարացնող հաշմանդամություն (learning disability):

SLI: «Խոսքի/լեզվի խանգարում» (Speech/Language Impairment) եզրի հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

SLP: Լոգոպեդ/խոսքի խանգարումների մասնագետ

SST: Աշակերտի առաջադիմության աշխատանքային խումբ (Student Study Team): Գործընթաց, որում մանկավարժները և ծնողները հանդիպում են՝ խոսելու այն մասին, թե ինչու է աշակերտի ընդհանուր կրթական ծրագրի առաջադիմությունը ցածր, և ինչ ռեսուրսներ կամ ռազմավարություններ կարելի է կիրառել: Սա երբեմն կարող է տեղի ունենալ նախքան հատուկ կրթության ուղեգրումը, սակայն պարտադիր չէ: Եթե կարծում եք, որ ձեր աշակերտը հաշմանդամություն ունի, պետք է պահանջեք հատուկ կրթության գնահատումներ:

TBI: «Ուղեղի տրավմատիկ վնասվածք» (Traumatic Brain Injury) եզրի հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

TK: Անցումային շրջանի նախադպրոցական հաստատություն (Transitional Kindergarten)

Անցումային շրջան: Վերաբերում է միջնակարգ կրթությունից չափահաս կյանքին անցնելու գործընթացին: Դպրոցական կրթության շրջանային բաժինը պետք է մշակի ITP՝ այս գործընթացում IEP ունեցող աշակերտներին օգնելու համար:

Այն պետք է սկսվի այն ժամանակ, երբ աշակերտը 14-ից 16 տարեկան է:

Եռամյա IEP: Կարող է նաև կոչվել եռամյա գնահատում կամ եռամյա վերանայում: Երեք տարին մեկ իրականացվող վերագնահատում՝ որոշելու, թե արդյոք աշակերտը կասկածվող հաշմանդամության բոլոր ոլորտներում դեռ իրավունակ է հատուկ կրթության ծառայությունների համար:

Վեստիբուլյար: Այն, թե ինչպես է մեր ուղեղն իրականացնում տարածության մեջ մեր հավասարակշռումն ու կողմնորոշումը:

VI: «Տեսողության խանգարում» (Visual Impairment) եզրի հապավումը, որն օգտագործվում է հատուկ կրթության համար դաշնային իրավունակությունը ցույց տալու համար:

Տեսողական: Գործ ունի տեսողության, ինչպես նաև տեսարանները մշակելու/մեկնաբանելու հետ:

Մասնագիտական հմտություններ: Որևէ աշխատանքին վերաբերող գործողություններ և հասկացույթներ: Հաճախ կապվում է անցումային շրջանի հետ:

VT: Տեսողության բարելավման թերապիա (Vision Therapy)